ÇOCUK ENDOKRİNOLOJİSİ VE DİYABET DERNEĞİ ÇOCUK DİYABET GRUBU ÇOCUKLUK ÇAĞI DİYABET PROGRAMI ÇALIŞMALARI RAPORU 24 MART 2012

Çocukluk dönemi 18 yaşına kadar olan bireyleri kapsamaktadır. Son nüfus sayımına göre ülkemizde yaşayan 71.500 kişinin 18.5 milyon (% 26.3) 14 yaşından, yaklaşık 27 milyonu 18 yaşından küçüktür. Ülkemizde çocukluk çağındaki vakaların % 98’inden fazlasını Tip1 diyabet oluşturmakta ve son yıllarda seyrek olarak Tip 2 diyabet vakaları görülmektedir.Ülkemizde çocukluk çağı diyabet bakımının geliştirilmesi konusunda 1995’de başlatılan çalışmalara daha sonra aynı hızla devam edilmemiş olmakla birlikte, son yıllarda çocuk endokrin merkezlerinin sayısının artması ve ülke çapında dengeli dağılımı sayesinde yeni bir atılım imkanı doğmuştur. Çocuk endokrin merkezlerinin çalışmaları ve 9 yıldır çocuk endokrin kongreleri öncesinde düzenlenen diyabet ekibi sürekli eğitim programları ile bu alanda önemli bir deneyim birikimi olmuştur.Çocukluk Çağı Diyabet Programı konusundaki çalışmalar, 17 Nisan 2009’da Sağlık Bakanlığı’nın düzenlediği Türkiye Diyabet Kontrol Programı I.Danışma Kurulu toplantısı ile yeniden başlatılmış ve bu toplantıda Ulusal Diyabet Programı içinde “Çocuklarda diyabet bakımı ve tedavisinin geliştirilmesi” konusunun ayrı bir başlık olarak yer alması kabul edilmiştir.Bu toplantının sonuçları 25 Nisan 2009’da Çocuk Endokrin ve Diyabet Derneği üyeleri ile paylaşılmış ve gönüllü katılım ile dernek bünyesinde “Diyabet Çalışma Grubu” kurulmuştur. Bu grup ilk geniş toplantısını “Diyabet 2020” projesi çerçevesinde 3 Ekim 2009’da Ankara’da yapmış ve toplantıda sorunlar ayrıntıları ile değerlendirilerek, Epidemiyoloji, Bakım ve Ekip, Eğitim ve Farkındalık,Tip 2 diyabet ve risk faktörleri başlıkları altında alt çalışma grupları kurulmuştur. Yine bu toplantıda Diyabet Çalışma Grubu’nun hemşire, diyetisyen ve diğer ilgilelerin katılımı ile güçlendirilmesi kararlaştırılmıştır. Bu toplantıdaki tartışmaların ışığında ülkemizde çocukluk çağı diyabeti mevcut durum değerlendirmesi aşağıda sunulmuştur

Mevcut durum

Ülkemizde Tip 1 diyabetli çocuklar için ulusal bir kayıt sistemi yoktur ve çocukluk çağında Tip 1 diyabet insidansı bilinmediği gibi ayrıntılı epidemiyojik veriler yoktur. Bununla birlikte ülkemizdeki çalışmalar1969-1991 ve 1991-2006 arasındaki Tip 1 diyabet vakaları ile ilgili verileri ortalama diyabet başlangıç yaşının 9,5’dan 8’e düştüğünü göstermektedir. Yine yakın zamanda 6-18 yaş grubundaki çocuklarda yapılan bir araştırmada Tip 1 diyabet prevelansı 0.66/1000 bulunmuştur. Elimizde insidans verileri olmamakla birlikte ülkemizde her yıl 1700 civarında çocukta Tip1 diyabet tanısı konduğu ve 18 yaş altında 15-17 bin diyabetli çocuk olduğu tahmin edilmektedir. Ülkemizde diyabetin erişkinlerin hastalığı olduğu şeklinde yaygın bir görüş olması ailelerin, öğretmenlerin ve bazen de sağlık personelinin çocuklardaki diyabet bulgularına yeteri kadar değer vermemesine neden olmaktadır. Bu durum Tip 1 diyabet tanısının gecikmesine ve sonuçta diyabetik ketoasidoz ile başvuru sıklığının yüksek olması ile sonuçlanmaktadır. Ülkemizde Tip 1 diyabet vakalarının % 40-50’si diyabetik ketoasidoz ile başvurmaktadır. Ailelerin farkındalık sorunundan kaynaklanan geç tanı oranının ülkemizin gelişmemiş bölgelerinde daha sık olduğu tahmin edilmektedir. Yakında yapılan bir çalışmada ülkemizdeki Tip 1 diyabetli çocukların HbA1c ortalaması % 8,5 bulunmuştur. Aynı çalışmada vakaların 2/3’nün HbA1c’si %7,5’unun üstünde bulunmuştur.Mikrovasküler komplikasyonlarla ilgili veriler sınırlıdır. Ülkemizde yeterli sayıda çocuk endokrin merkezi olmasına ve bu merkezlerin ülke çapında dağılımı dengeli olmasına karşın İstanbul’da bile Tip 1 diyabetli çocukların ancak % 68’i çocuk endokrinoloji uzmanı olan bir merkezde izlenmektedir. Bunun dışında çocuk endokrin merkezlerinde yeterli sayıda (100 diyabetli çocuğa 1 hemşire, 200 diyabetli çocuğau 1 diyetisyen) hemşire ve diyetetisyen bulunmamaktadır. Bunun en önemli nedeni bu merkezler için çocuk diyabet hemşiresi, çocuk diyabet diyetisyeni ve psikologlar için norm kadro tanımının olmamasıdır.Ayrıca diyabetli çocukların okulda bakımı konusunda çeşitli sorunlar bulunmaktadır. Ülkemizde uzun yıllardır diyabetli çocukların eğitimi için çok yönlü çabalar bulunmakla birlikte, bütün çocukları kapsayan yapılandırılmış diyabet eğitimi imkanı bulunmamaktadır. Ayrıca ülkemizdeki kamp sayısı yetersizdir. Var olan eğitim kitaplarının güncellenmesine ve elektronik diyabet imkanlarının geliştirilmesine ihtiyaç vardır. Diyabetli çocuklara sağlanan sosyal güvenlik imkanlarında son yıllarda çok önemli ilerlemeler olmuştur. Bunun yanında yeni teknolojilerin bedellerinin tam olarak karşılanmaması önemli bir sorundur. Ülkemizde çocukluk çağında obesite sıklığında hızlı bir artış vardır.Bu hızlı artışın bir sonucu olarak metabolik sendrom sıklığı da artmakta ve Tip 2 diyabet vakalarında da eski yıllara göre bir artış gözlenmektedir

Türkiye Diyabet Önleme ve Kontrol Programı Çalışmaları

Yukarıda özetlenen mevcut durum analizleri çerçevesinde Çocuk Diyabet Grubu 16-17 Ocak 2010’da İstanbul’da ikinci kez toplanarak çözüm planları üzerine yoğunlaşmıştır. Bu çalışmalara paralel olarak Sağlık Bakanlığı Türkiye Diyabet Önleme ve Kontrol Programı Stratejik Plan ve Eylem Planı Hazırlık Çalıştayı 15-20 Şubat 2010’da Ankara’da toplanmış ve bu toplantıda “Sorunlar ve hedefler” e odaklanan bir program hazırlanmıştır.Daha sonra bu programa 9 Mart 2010’da yine Ankara’da yapılan Sağlık Bakanlığı Türkiye Diyabet Kontrol Programı Stratejik Plan ve Eylem Planı II. Çalıştayı’nda son şekli verilmiştir. Bu toplantıda çocukluk çağı diyabeti ile ilgili konuların Ulusal Program içinde 4. stratejik amaç olarak “ Çocukluk Çağı Diyabetinin Kontrolü” başlığı ile yer almasına karar verilmiş ve bu amaç çerçevesinde 6 hedef, bu hedeflerle ilgili göstergeler ve her bir hedef için etkinlikler, sorumlu/işbirliği yapılacak kuruluşlar belirlenmiştir. Aşağıda bu hedefler ve bu hedeflere ait etkinlikler özetlenmiştir

Hedefler ve Temel Etkinlikler

Hedef 1. 0–18 yaş grubunda bulunan fazla kilolu, obez, tip1 ve tip 2 diyabetli çocukların ulusal sağlık bilgi sistemi üzerinden kayıt altına alınması

Etkinlikler:

0–18 yaş grubu bireylerin BKİ verilerinin AHBS ve HBS üzerinden girilmesinin performans kriteri olarak düzenlenmesi sağlanacak,

0–18 yaş grubu bireylerin tip 1 ve tip 2 diyabet tanılarının ulusal sağlık bilgi sistemi (Sağlık Net) üzerinden periyodik olarak raporlanması sağlanacaktır.

Hedef 2. Diyabetli çocukların bakım ve tedavi standartlarının geliştirilmesi.

Etkinlikler:

Pediyatrik endokrinoloji birimlerinin yaygınlaştırılması ve gerekli insan gücünün temin edilmesi sağlanacak,

Ulusal Tip 1 Diyabet Tanı Tedavi Rehberi hazırlanacak (sevk ve izlem kriterleri dahil) ve kullanımı yaygınlaştırılacak,

Çocuklara yönelik diyabet kampları desteklenecektir.

Hedef 3. Tip 1 diyabetli çocuklara erken tanı konulması

Etkinlikler:

Topluma yönelik farkındalık oluşturma amaçlı programlar kapsamında çocuklarda Tip 1 diyabet bulgularını anlatan bilgilerin ortak yaşam alanları ve iletişim araçlarında çeşitli yöntemlerle aktarılması sağlanacak,

Okulda Diyabet Programı geliştirilip yürütülecek,

Birinci basamak hekimlerine ve çocuk hekimlerine yönelik diyabet konulu tazeleyici eğitim programı başlatılacaktır.

Hedef 4. Ülkemizdeki bütün diyabetik çocukların ve ailelerinin standart/yeterli diyabet eğitimi alması

Etkinlikler:

0-18 yaş grubu için standart diyabet eğitim programı modülleri geliştirilecek,

Diyabetli çocuk ve ailelerine yönelik ilk aşama el kitabı ve eğitim filmi hazırlanacak,

Eğitim kiti içeren oyuna dayalı bir internet sitesi kurulması desteklenecek,

Diyabetli çocuklar ve yakınlarına sağlanan diyabet eğitimleri yaygınlaştırılacak ve süreklilik kazandırılacak,

Diyabetli çocuklar ve yakınlarına sağlanan diyabet eğitimi hizmetine dair geri ödemenin geliştirilmesine çalışılacaktır.

Hedef 5. Çocukluk çağı obezite sıklığının azaltılması.

Etkinlikler:

Obezite ile mücadele hedef ve stratejilerini içeren “Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı 2010-2014” uygulanacak, Yüksek kalori içeren yiyecek/içecek reklamları ile ilgili olarak obezitenin önlenmesine yönelik düzenleme sağlanacak, Okullarda yüksek kalorili içecek ve yiyecek otomatlarının kaldırılması, sağlıklı öğle yemeği sağlanması ve kantinlerde meyva gibi sağlıklı besin ürünlerinin bulundurulmasının teşviki sağlanacak, Okullarda işlenen sağlık bilgisi müfredatında “şişmanlık” bölümüne yer verilecek ve mevcut içerik geliştirilecektir.

Hedef 6. Tip 1 diyabetli çocuklara yönelik sosyal güvenlik şemsiyesinin bütün tedavi ve izlem ihtiyaçlarını kapsayacak şekilde genişletilmesi

Etkinlikler:

Tip 1 diyabetin standart bakımı için gereken tedavi ve izlem ihtiyaçları ile ilgili SUT düzenlemeleri ve SGK ödeme uygulamaları izlenip periyodik olarak raporlanacak,

Tip 1 diyabet için eksik ödeme uygulamaları sebebi ile yol açılan doğrudan ve dolaylı maliyetler hesaplanıp raporlanacak,

Tip 1 diyabetli ve ailesinden dolayı SGK’lı olup 18 yaşını dolduran diyabetiklerin işsiz olmaları ve öğrenci olmamaları halinde bakım ve tedavilerinin ödeme problemleri sebebi ile aksamasının engellenmesine çalışılacaktır.

Okulda Diyabet Programı

Program, Çocuk Endokrin ve Diyabet Derneği Diyabet Çalışma Grubu’nın önerisi ile Milli Eğitim ve Sağlık Bakanlığı işbirliği ile ve ortak protokol ile geliştirilmiştir. Bu programın esas olarak üç amacı vardır:

Tip 1 diyabet konusunda okullar ve öğretmenler aracılığıyla farkındalık yaratmak. Bu sayede okul çağındaki çocuklarda Tip 1 diyabet erken tanısını sağlamak ve diyabetik ketoasidoz sıklığını azaltmak. Okul çağındaki diyabetli çocukların bakımlarını güçlendirmek ve yaşadıkları sorunları çözmek. Okul çağındaki çocuklarında sağlıklı beslenme tutumu oluşturulması ve şişmanlık konusunda farkındalık yaratılması Programın hedef grupları olarak Diyabetli çocukların öğretmenleri, ülkemizdeki 60.000 okuldaki 600.000 civarındaki öğretmen ve 18.000 milyon öğrenci, çocuk diyabet ekibi üyeleri, Milli Eğitim ve Sağlık Bakanlığı il yetkilileri ve okul yöneticileri belirlenmiştir. Okulda Diyabet Programı,problem yönelimli, gerçekçi ve bütün taraflarca heyacanla paylaşılan, Milli Eğitim ve Sağlık Bakanlıkları programları ile entegre, Türkiye Diyabet Önleme ve Kontrol Programı kapsamında olması gibi bir çok özelliği nedeniyle özgün bir program olarak bir başta öğretmenler olmak üzere diyabetle uğraşan bir çok kesimde güçlü bir yankı bulmuştur.

Okulda Diyabet Programı kapsamında şimdiye kadar yapılanlar

Ülkemizdeki 60.000 okula “Benim çocuğum şeker hastası mı?”başlıklı farkındalık posteri asılmıştır. Bu poster ile ilk ve ortaöğretim kurumlarındaki 650.000 civarındaki öğretmene ve 16 milyon öğrenciye ulaşılarak çocuklarda diyabet konusunda bilgilendirme yapılmıştır.Çocuklarda diyabeti anlatan bir broşür, okuldaki diyabetli çocukların bakımı konusunda bir rehber, öğretmen eğitimi için bir sunum ilgili web sitelerinden ulaşılabilir hale getirilmiş ve Milli Eğitim Bakanlığı tarafından il milli eğitim müdürlüklerine bu program çerçevesinde yapılması gerekenleri anlatan bir yazı gönderilmiştir.Ülke çapında Çocuk endokrin üniteleri diyabetli çocuklar aracılığıyla öğretmenlerine okulda diyabet bakımını anlatan ve program logosunu taşıyan standardize edilmiş bir mektup ulaştırmaya başlamıştır.Öğretmenlere yönelik bir kısa film hazırlanmış, www.okuldadiyabet.org yayına başlamıştır.

Okulda Diyabet Programı kapsamında 2011 yılında “14 Kasım Dünya Diyabet Günü” Haftasında Milli Eğitim Bakanlığı organizasyonu ile 60.000 okulda Diyabet ve Şişmanlık eğitimi yapılması planlanmıştır. Bu eğitimlere hazırlık olmak üzere her ilden 2 MEB, 1 Sağlık Bakanlığı yetkilisi ve çocuklarda diyabet ve şişmanlıkla ilgili uzmanlardan oluşan 300 kişinin katılımı ile 10 Ekim 2011’de Ankara’da bir günlük eğitim toplantısı düzenlenmiştir. Toplantında Diyabet ve şişmanlık konuları yanında ,okul kantinleri genelgesinin uygulanması üzerinde durulmuş ve 14 Kasım Haftasındaki Okul eğitimlerinin nasıl yapılacağı anlatılmıştır.Toplantı ulusal kanallarda 21 kez haber ve röportaj konusu oldu. Medya ile 15 milyon kişiye ulaşıldı. İlk kez “Her okula bir hemşire” talebi dile getirilmiştir.

Okullarda yapılan eğitimlere eğitimlerine öğrenciler , öğretmenler ve bazı okullarda veliler de katılmış ve bütün okullarda diyabet ve çocuklarda şişmanlık konularının anlatıldığı toplam süresi 24 dk olan iki film gösterilmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı’na İl Milli Eğitim Müdürlükleri’nden ulaştırılan verilere göre ülke çapında 24836 okulda eğitim programı düzenlenmiş, bu eğitimlere 7.508.619 öğrenci, 583.182 öğrenci ve 581.807 veli katılmıştır. Bu amaçla www.okuldadiyabet.org sitesi üzerinde eğitim materyallerinin indirilebildiği bir eğitim platformu kurulmuştur. Bu platformda diyabet ve şişmanlıkla ilgili filmler, broşürler ve posterler bulunmaktadır. Diyabetle ilgili olan filmde bir diyabetli çocuğun ağzından diyabetle yaşam anlatılmakta, okul yaşamındaki güçlükler ve diyabetlilerin beklentileri üzerinde durulmaktadır. Programın etkisi daha sonra yapılacak bilgi ve farkındalık araştırmaları ile ölçülecektir.

Okulda Diyabet Programı ile çocuklarda da diyabet olabileceği mesajı öğretmenlere, topluma ve öğrencilere güçlü bir şekilde ulaştırılmıştır (Diyabetin yalnızca erişkinlerde görüldüğü inancının değiştirilmesi konusunda önemli bir adım atılmıştır).Çocuklardaki diyabet bulguları tanıtılmış, diyabetli çocukların okullarda yaşadıkları sorunlara Milli Eğitim Bakanlığı, öğretmenler ve okul yetkililerinin dikkati çekilmiştir.Şişmanlık ve sağlıklı beslenme konusunda çocuk endokrinologların mesajları öğretmen ve öğrencilere iletilmiştir.Diyabet ve şişmanlık konularında öğretmen ve öğrencilere yönelik kalıcı bir eğitim kaynağı oluşturulmuştur.Milli Eğitim ve Sağlık Bakanlığı ile güçlü bir işbirliği ve etkileşim temeli yaratılmıştır.Çocuklardaki diyabet ve şişmanlık konularının“Çocuk Endokrin ve Diyabet Derneği”nin her yönüyle sahiplendiği kamuoyuna ve ilgililere gösterilmiştir.“Her okula bir hemşire” gibi okul sağlığı ile ilgili temel ihtiyaçlar güçlü bir şekilde kamuoyuna duyurulmuştur.

Okulda Diyabet Programı 2012 Çalışmaları

Programın değerlendirilmesi ve 2012 planlarının değerlendiril diği toplantı 13-14 Şubat 2012’de Ankara’da yapılmış ve toplantıya 35 kişi katılmıştır.Toplantı sırasında MEB yetkililerinin yanı sıra ÖSYM Başkanı Prof.Dr. Ali Demir de ziyaret edilmiş ve diyabetli öğrencilerin sınavlarda yaşadıkları sorunlar çözülmüştür.Toplantı da Okulda Diyabet Programı çerçevesinde 2012 yılında aşağıdaki aktiviteler planlanmıştır.
· Okul Sağlığı Hemşireleri”ne yönelik olarak diyabet ve şişmanlık konularının işlendiği eğitim programı

· Okul Kantinleri ile ilgili kantinciler odası ile çocuklarda şişmanlık ve sağlıklı beslenme konusunda eğitim programları

· 14 Kasım Haftasının Okullarda“ Sağlıklı Beslenme ve Spor Haftası”, 14 Kasım Günü’nün ise “ Diyabet Günü” olarak belirlenmesi ve bu günlerde diyabet ve sağlıklı beslenme aktivitelerinin yapılmasının sağlanması

· Beden Eğitimi derslerinin tekrar zorunlu hale getirilmesi ve okullarda her sabah 20 dk aktivite yapılarak başlanması konusunda kampanya başlatılması

· Sınıflarında diyabetli çocukların bakımı konusunda sıra dışı katkı sağladığı pediatrik endokrin üniteleri’nce saptanan öğretmenler için teşvik programı geliştirilmesi

· Çocuklarda Şişmanlık ve Sağlık Beslenme ile ilgili kamu spotu olarak yayınlanmasının sağlanması

· “Çocuk Endokrin Merkezleri Diyabetli Çocukların Öğretmenleri ile Buluşuyor” toplantılarının sürdürülmesi

· Okulda Diyabet Programı il yetkilileri ile 14 Kasım 2012 haftasında toplantı yapılması

Çocukluk Çağı Diyabet Programı Kapsamında Yapılan Diğer Çalışmalar

Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derneği bünyesindeki “Çocuk Diyabet Grubu” ile Türkiye Diyabet Önleme ve Kontrol Programı Çocuk Alt Grubu çalışmaları entegre olarak sürdürülmekte ve aşağıdaki çalışmalar yapılmaktadır.
Türkiye Diyabet Önleme ve Kontrol Programı çerçevesinde sürdürülen kayıt sistemi için çocuk grubu olarak kayıt sistemi önerileri hazırlanmış ve sunulmuştur.

Geçen yıl var olan diyabetli çocuk kamplarına ek olarak ( İstanbul Tıp Fakültesi, Kocaeli Tıp Fakültesi,Ege Tıp Fakültesi, Akdeniz Tıp Fakültesi) Diyarbakır Çocuk Hastanesi ile işbirliği yapılarak “Diyarbakır Diyabetli Çocuklar Kampı” organize edilmiştir. Bu yıl Diyarbakır’a ek olarak Erzurum’da bir kamp organize edilmesi planlanmaktadır.

Kamp sayısının arttırılması çalışmalarına ek olarak Düzce Tıp Fakültesi Çocuk Endokrin Bilim Dalı tarafından başlatılan “Diyabet Yaz Okulu” programının yaygınlaştırılması çalışmaları sürmektedir.

Diyabet eğitimine destek çerçevesinde www.arkadasimdiyabet.com yeni içeriği ile yayına başlamıştır.

ISPAD/IDF tarafından hazırlanan “Çocuklarda Diyabet Tanı ve Tedavi Kılavuzu” nun ülkemize adapte edilmesi çalışmaları sürmektedir.

Okul Kantinleri Genelgesi hazırlık süreçlerine aktif olarak katkıda bulunulmuş ve bu genelgenin geliştirilerek uygulanması için MEB ile işbirliği yapılmaya devam edilmektedir.

Ülkemizde “Çocuk Diyabet İnsan Gücü Rapor”u hazırlanmaktadır.

Benzer şekilde çocuk diyabeti konusunda SGK kapsamının güçlendirilmesi için bir rapor hazırlanmaktadır.

Bu gönderiyi paylaş